Peelingi kwasowe w kosmetologii i dermatologii

Często zadajecie mi pytania na temat pielęgnacji gabinetowej, interesują Was zabiegi u kosmetologów i dermatologów, pytacie który kwas będzie najlepszy dla Waszej skóry, jaki rodzaj terapii wybrać. Ponieważ właśnie rozpoczęłam studia magisterskie z kosmetologii, będę sukcesywnie wzbogacać treść bloga o zabiegi wykonywane w gabinecie oraz branżowe ciekawostki.

Dziś napiszę o peelingach chemicznych wykonywanych w gabinetach kosmetycznych i dermatologicznych a przy okazji zrobię też krótki przegląd najpopularniejszych kwasów. Do napisania artykułu zainspirował mnie arcyciekawy wykład z kosmetologii leczniczej prowadzony przez doktor Martę Hasse- Cieślińską, która w niezwykle zajmujący, ale też bardzo jasny sposób przedstawiła właściwości poszczególnych peelingów oraz wskazania i przeciwwskazania do nich. Streszczenie wykładu wzbogaciłam o informacje znalezione w dwóch publikacjach, rozejrzałam się też w ofercie producentów peelingów i dodałam swoje własne doświadczenia. Artykuł kieruje do kosmetologów oraz wszystkich osób zainteresowanych tematyką pielęgnacji i leczenia skóry. Będzie długo, parzcie herbatę:)

Peeling chemiczny (chemoeksfoliacja) polega na kontrolowanym uszkodzeniu skóry, które ma pobudzić ją do odnowy. Cechą charakterystyczną wszystkich peelingów jest po pierwsze efekt złuszczenia a po drugie remodelingu skóry. Preparaty, których stężenie nie przekracza 4% osłabiają przyleganie do siebie korneocytów i usuwają zrogowaciałe komórki naskórka. Wyższe stężenia kwasów oraz niskie pH rozluźniają połączanie komórek warstwy podstawnej naskórka, oraz zmieniają metabolizm komórek. Wykonuje go osoba odpowiednio przeszkolona, głęboiego złuszczania nie robimy w domu.

Poniżej podział peelingów, choć należy do niego podchodzić z lekkim dystansem, bo oprócz tych podstawowych kryteriów są jeszcze inne, które mogą wpłynąć na efekt zabiegu. Zawsze można go wzmocnić stosując większą ilość kwasu lub nakładając opatrunek okluzyjny, często nawet silniejszy nacisk pędzelka do aplikacji może już wywołać miejscowe uszkodzenie (tzw. frost). Należy też dostawać moc peelingu do rodzaju skóry oraz okolicy, na którą go aplikujemy. Najbezpieczniejszym miejscem jest twarz, ponieważ szybko się regeneruje, oraz posiada dużą ilość gruczołów łojowych, Peelingi chemiczne można wykonywać również na ciele np. w celu zwalczenia trądziku na plecach i dekolcie, czy pozbycia się blizn i rozstępów.

Decydując się na zabieg głębokiej eksfoliacji musimy też wziąć pod uwagę, że może nas czekać okres rekonwalescencji i warto wykonać go przed weekendem, lub zaplanować urlop na te dni. Najlepiej zapytać o szczegóły osobę wykonującą zabieg, ponieważ jest to uzależnione od mocy i rodzaju substancji, jaka zastanie zastosowana. Zwykle wygląda to tak, że po samym zabiegu skóra może być mniej lub bardziej zaczerwieniona, następnego dnia jest mocno napięta, niemal jak po liftingu, potem naskórek zaczyna pękać i się złuszczać. Skóra poddana działaniu kwasu może też zbrązowieć na całej powierzchni lub w miejscu, gdzie kwas spenetrował ją głębiej. Potem to wszystko odłazi płatami, których absolutnie nie należy zrywać, by nie powstały blizny. Skóry nie myje się i nie moczy w pierwszych dniach i stosuje jedynie okluzyjne opatrunki np. z wazeliny. O tym wszystkim, a także o wskazaniach i przeciwwskazaniach powinna Was poinformować osoba wykonująca zabieg, powinna też przeprowadzić szczegółowy wywiad. Po złuszczeniu wierzchniej warstwy może się jeszcze utrzymywać zaczerwienienie, a w miejscach, gdzie kwas wniknął głębiej powstać pozapalne przebarwienia, które z czasem powinny ustąpić. Stopniowo powinna się wyłaniać gładka i odnowiona skóra, którą należy skrupulatnie chronić przed czynnikami zewnętrznymi, szczególnie promieniowaniem UV. 

Peelingi dzielimy na trzy podstawowe grupy ze względu na użyte narzędzie

- mechaniczne z zastosowaniem substancji ściernych lub urządzeń ścierających np. mikrodermabrazja i dermabrazja

- fizyczne za pomocą wiązki światła (lasery) lub zamrażania ciekłym azotem

- chemiczne z wykorzystaniem substancji o właściwościach złuszczających takich jak kwasy i retinoidy

- można też połączyć dwie metody np. najpierw stosując mikrodermabrazję, a potem kwas

Obowiązuje też podział ze względu na głębokość penetracji i uwzględnia peelingi powierzchniowe, średnio głębokie i głębokie. W gabinecie kosmetycznym można przeprowadzić peeling powierzchniowy, czyli działający w naskórku, który jest uznawany za bezpieczny i obciążony niewielkim ryzykiem powikłań. Peelingi głębokie, czyli sięgające skóry właściwej są zarezerwowane wyłącznie dla lekarzy, bo mogą się wiązać z szeregiem powikłań i działań nieporządnych. Lekarz posiada odpowiednią wiedzę i narzędzia, by im przeciwdziałać oraz leczyć powstałe.

Ze względu na sposób działania substancje chemiczne o działaniu złuszczającym  dzielimy na

- wywołujące efekt metaboliczny (zmiana metabolizmu komórek, prowadząca do szybszego złuszczania) AHAs, BHA, kwas retinowy

- żrące wywołujące denaturację białka, kwas trójchlorooctowy

- toksyczne wywołujące zniszczenie komórek i ich złuszczenie fenol, rezorcyna, kwas salicylowy

Ze względu na budowę cząsteczki kwasy dzielimy na:

- kwasy AHA

- kwasy BHA

- kwasy PHA nowa generacja kwasów AHA (o których nie było mowy na wykładzie, ale zajmę się nimi w oddzielnym poście),

- inne kwasy jak TCA, fenol, rezorcyna, pochodne witaminy A (pochodnymi witaminy A też nie będe się zajmować, bo robiłam to już wielokrotnie klik, klik )

Wybierając peeling dla siebie, należy zwrócić uwagę na rodzaj użytej substancji i jej moc (moc kwasu określa parametr o nazwie pKa i im jest niższy, tym kwas silniejszy), stężenie (zwykle zaczynamy od niższych stężeń), pH (im niższe tym substancja bardziej drażniąca), podłoże (w czym dany kwas został rozpuszczony np. woda, tłuszcz, alkohol) oraz czasu przebywania na skórze (po określonym czasie kwas należy zmyć lub zneutralizować oraz jego ilości (ma szczególne znaczenie w przypadku TCA).

Kwas glikolowy to najpopularniejsza substancja z grupy alfa hydroksykwasów (AHA). Działa keratolitycznie oraz stymuluje odnowę skóry, nawilża i rozjaśnia przebarwienia. Jest szeroko stosowany zarówno w produktach do pielęgnacji domowej, jak i gabinetowej. Ze względu na małą cząsteczkę szybko penetruje w głąb skóry i posiada duży potencjał drażniący, wywołuje silny rumień, wymaga neutralizacji. Najpopularniejszym zastosowaniem kwasu glikolowego jest leczenie fotostarzenia oraz przebarwień. Jest szczególnie wskazany dla skór suchych ze względu na działanie nawilżające, ale posiada też właściwości komedolityczne i jest wykorzystywany w terapii trądziku, szczególnie zaskórnikowego. Nie jest wskazany przy trądziku z dużą ilością zmian zapalnych, gdyż może je zaostrzyć. Nie stosuje się go również przy skórach naczyniowych i z trądzikiem różowatym, ponieważ wywołuje silny rumień i podrażnienie. W preparatach domowych jest stosowany w stężeniu do 10% a gabinecie nawet do 70%.

Kwas mlekowy również należy do grupy AHAs, posiada jednak większą cząsteczkę w związku z czym działa wolniej i nie wywołuje silnego podrażnienia. Może być bezpiecznie stosowany w pielęgnacji domowej, nawet w większych dawkach. W peelingach chemicznych rzadko występuje solo, natomiast jest cenionym dodatkiem powierzchniowych peelingów złożonych, w których wykorzystywane są jego właściwości przeciwstarzeniowe, nawilżające i rozjaśniające przebarwienia. Kwas mlekowy występuje naturalnie w naszym organizmie i jest nietoksyczny, wchodzi w skład NMFu (naturalnego czynnika nawilżającego skóry).

Kolejnym przedstawicielem alfa hydroksykwasów jest kwas migdałowy, substancja szalenie popularna zarówno w pielęgnacji domowej, jak i gabinetowej. Posiada pKA 3,8 i jest silnym kwasem, jednak traktuje skórę delikatnie i nie wywołuje podrażnień. Zawdzięcza to dużej cząsteczce, która działa wolno i penetruje równomiernie. Jego właściwości są wykorzystywane w profilaktyce starzenia, ale głównym polem działania kwasu migdałowego jest skóra trądzikowa. Dzięki powinowactwu do lipidów naskórka przenika do mieszka włosowego i likwiduje zaskórniki, a budowa podobna do antybiotyku sprawia, że niemal z jego mocą niszczy bakterie i jest wskazany przy trądziku zapalnym. Poza tym hamuje łojotok i jak każdy kwas AHA działa złuszczająco. Kwas migdałowy nie podrażnia skóry i nie wywołuje rumienia, stąd może być stosowany również przy skórach wrażliwych i z trądzikiem różowatym.

Kwas azelainowy nie należy do grupy AHAs, jest kwasem dwukarboksylowym, naturalnie występuje w ludzkim organizmie, jest metabolitem drożdżaka Malessezie fur fur i nie jest toksyczny. Wykazuje właściwości keratolityczne, komedolityczne, przeciwzapalne i przeciwbakteryjnie oraz wybielające. Jest szczególnie ceniony w leczeniu trądziku, ponieważ likwiduje zaskórniki oraz hamuje enzym 5 alfa reduktazy i zmniejsza łojotok. Może być stosowany przy trądziku zapalnym, bo działa bakteriobójczo i bakteriostatyczne, nie wywołuje przy tym bakteriooporności. Kwas azelainowy posiada też duże sukcesy na polu leczenie przebarwień i to zarówno tych pozapalnych, jak i plam pigmentacyjnych. Hamuje wzrost i nadmierną aktywność melanocytów i przenika do wszystkich warstw skóry, stąd stosowany regularnie jest w stanie poradzić sobie nawet z głębokimi przebarwieniami. Przy tych wszystkich zaletach nie jest też substancją silnie drażniąca, choć w wyższych dawkach bywa nieprzyjemny. W każdym razie jest na tyle delikatny, że szeroko wykorzystuje się go w pielęgnacji skóry naczyniowej a w leczeniu trądziku różowatego od lat jest numerem jeden, bo skutecznie zmniejsza rumień. Bardzo dobrze współgra z innymi kwasami i jest cennym składnikiem mieszanek. Ostatnio coraz większą popularność zyskuje jego pochodna azeloglicyna, która jest jeszcze łagodniejsza.

Kwas pirogronowy jest alfa ketokwasem. Posiada małą, szybko penetrującą w głąb skóry cząsteczkę i dlatego potrafi porządnie podrażnić. Jest lipofilny więc dobrze radzi sobie z zaskórnikami, ponadto hamuje aktywność gruczołów łojowych, działa bakteriostatycznie, złuszcza i rozjaśnia przebarwienia oraz pobudza syntezę kolagenu. Jest szeroko stosowany w usuwaniu przebarwień, blizn potrądzikowych, a także w leczeniu aktywnego trądziku, fotostarzeniu i zaburzeniach rogowacenia. Jest silnym kwasem, wywołuje intensywny rumień, działa na czas i wymaga neutralizacji. Nie nadaje się do skór naczyniowych i wrażliwych. Z ciekawostek ma bardzo intensywny zapach a w połączeniu z wodą zamienia się w kwas mlekowy i działa nawilżająco, stąd należy pamiętać, aby miejsce jego aplikacji zawsze było suche.

Kwas trójchlorooctowy (TCA) to najsilniejszy kwas organiczny o mocy zbliżonej do kwasu siarkowego i choć nie ma działanie toksycznego i ogólnoustrojowego jak np. salicylowy, to jednak stosowany bez odpowiedniej wiedzy i kontroli może trwale uszkodzić skórę i dać poważne powikłania. Kwas ten działa zupełnie inaczej niż AHAs i nie ma właściwości keratolitycznych, w kontakcie ze skórą powoduje koagulację białek, co jest widoczne w postaci charakterystycznego zeszronienia. TCA nie działa na czas i nie wymaga neutralizacji, ponieważ sam się neutralizuje, przechodząc przez kolejne warstwy skóry. Nakłada się go warstwowo, a efekt głębokiego złuszczania osiąga się po naniesieniu kilku warstw. Przy czym należy uważać i aplikować substancję bardzo równomiernie, by nie powstały frosty grożące bliznami. Ilość kwasu powinna być ściśle kontrolowana, bo jeżeli nałożymy za dużo, to już tego nie cofniemy przez neutralizację czy zmycie. Przyjmuje się, że 30% stężenie kwasu TCA wywołuje całkowitą martwicę naskórka już przy jednokrotnej aplikacji. Naprawdę nie polecam stosowania kwasu trójchlorooctowego w domu. Natomiast w rękach dobrego specjalisty potrafi zdziałać prawdziwe cuda. Najpopularniejszym zastosowaniem TCA jest usuwanie blizn, ale jest wykorzystywany również do usuwania przebarwień, rogowacenia posłonecznego (plamy soczewicowate) i efektów fotostarzenia.

Kwas salicylowy to jedyny beta hydroksykwas stosowany w kosmetologii. Naturalnie występuje w korze i liściach wierzby, zresztą wciąż jest z nich pozyskiwany. W zależności od stężenia wywołuje efekt keratolityczny lub cytotoksyczny. Należy przestrzegać zalecanych stężeń, gdyż wykazuje działanie ogólnoustrojowe i może wywołać zatrucie organizmu. Przeciwwskazaniem w jego stosowaniu jest uczulenie na salicylany w tym aspirynę. Ma właściwości litofilne i znakomicie penetruje w głąb gruczołów łojowych, stąd jest szczególnie skuteczny w odblokowywaniu porów i usuwaniu zaskórników, ale znajduje też zastosowanie w trądziku zapalnym. Jego budowa przypomina popularny konserwant kwas benzoesowy i posiada właściwości bakteriostatyczne, które pozwalają na wykorzystanie go jako konserwantu fazy tłuszczowej w kosmetykach i lekach. Jego głównym zastosowaniem jest leczenie trądziku, choć jest ceniony również w usuwaniu przebarwień i w stężeniu do 30% może być stosowany nawet przy wysokich fototypach, które są najczęściej przeciwwskazaniem do głębszych peelingów ze względu na wysokie ryzyko pozapalnych przebarwień. Pomimo że jest to silny kwas, to działa łagodniej do AHAs, rzadziej powodując pieczenie czy nadmierne złuszczanie. Może być stosowany jako alternatywa dla osób, które nie tolerują alfa hydroksykwasów. W stężeniu 1-2% jest używany w preparatach kosmetycznych, tonikach i produktach do regulowanie skóry tłustej i trądzikowej. Odblokowuje pory, leciutko złuszcza, działa bakteriostatycznie, grzybobójczo i przeciwzapalnie, nie podrażnia.

Kwas salicylowy jest również tzw. promotorem przejścia- ułatwia przenikanie innych substancji w głąb skóry, co jest wykorzystywane w kosmetykach i lekach a także zapobiega wrastaniu włosków po depilacji.

Rezorcynol jest alkoholem chemicznie spokrewnionym z fenolem, wykazuje działanie toksyczne na komórki, najczęściej jest stosowany w połączeniu z innymi substancjami, Wraz z kwasem mlekowym, salicylowym rezorcyna występuje z Płynie Jessnera (wszystkie substancje są w stężeniu po 14%). Jest to popularny rodzaj peelingu stosowany w trądziku, przebarwieniach pozapalnych i bliznach. Może być stosowany przy trądziku zapalnym z aktywnymi zmianami.

Peelingi chemiczne posiadają dwa podstawowe wskazanie pierwsze to starzenie a szczególnie fotostarzenie i zmiany z nim związane jak zmarszczki, przebarwienia, rogowacenie słoneczne (plamy soczewicowate), suchość skóry i nierówny koloryt. Drugim wskazaniem do głębokiego złuszczania jest skóra tłusta z całym dobrodziejstwem inwentarza, czyli łojotokiem, trądzikiem zaskórnikowym i zapalnym oraz bliznami po nim. Chemoeksfoliację stosuje się też przy trądziku różowatym w remisji, usuwaniu przebarwień o różnym podłożu oraz blizn różnego pochodzenia i problemach z rogowaceniem okołomieszkowym.

Peelingi posiadają również działanie niepożądane a zabiegi niosą za sobą ryzyko powikłań. Głównym przeciwwskazaniem jest ciąża i karmienie piersią, aktywne infekcje np. przeziębienie, gorączką, przede wszystkim zaś aktywny proces zapalny w obrębie skóry np. ciężkie postacie atopowego i łojotokowego zapalenia skóry, aktywna łuszczyca, aktywny liszaj płaski (nawet w innym miejscu). Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest opryszczka w fazie widocznej, a także utajonej. Zakłada się, że 4 epizody opryszczki w roku są wskazaniem, aby przyjąć przed zabiegiem odpowiednią dawkę leku przeciwwirusowego (np. Hascovit, który jest bez recepty), bo istnieje ryzyko, że wirus uaktywni się na osłabionej skórze, pozostawiając po sobie bliznę. Pisałam już o takim przypadku klik. Warto też pamiętać, że u osób o ciemnych karnacjach stosowanie głębokich peelingów medycznych może wywołać trudne do usunięcia przebarwienia pozapalne. Nie wykonuje się głębokich złuszczań u osób o III i IV fototypie.

Do najczęstszych powikłań po zabiegu należy rumień. Przyjęto, że jego utrzymywanie się do 24 godzin jest prawidłowe, natomiast gdy się przedłuża, jest pierwszym objawem sygnalizującym ryzyko wystąpienia powikłań. Najlepiej w takim przypadku od razu zgłosić się do osoby wykonującej zabieg.

Kolejne powikłanie to zaburzenia barwnikowe, czyli powstanie przebarwień pozapalnych, które rośnie z wiekiem, ale ma też związek z fototypem, przy wyższych fototypach nie wykonuje się głębokich peelingów. Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia przebarwień, należy zadbać o odpowiednie nawilżenie i ukojenie w czasie rekonwalescencji i bezwzględnie chronić skórę przed słońcem po samym zabiegu oraz jeszcze miesiąc po, gdyż większość peelingów wywołuje nadwrażliwość skóry na światło.

Linie demarkacyjne mogą być kolejnym powikłaniem i dlatego zabieg przeprowadza się zawsze na całej twarzy a nie na jej części, bo grozi to wyraźnym odgrodzeniem miejsca kontaktu z kwasem od reszty skóry.

Po peelingu chemicznym mogą też pozostać blizny, szczególnie w miejscach tzw. frostu, czyli tam, gdzie kwas spenetrował skórę głębiej. Frost powstaje, jeżeli kwas nałożony został nierównomiernie, za dużo w jednym miejscu, za długi czas, ale również z winy pacjenta, który drapie i odrywa płaty suchej skóry.

Wśród powikłań rozróżniamy różnego rodzaju infekcje spowodowane bakteriami i wirusami (opryszczka) i kontaktowe zapalenie skóry, czyli reakcja alergiczna, której można uniknąć wykonując wcześniej test tolerancji. Bardzo częstym powikłaniem szczególnie po nieomawianych tutaj, ale często goszczących na tym blogu peelingach retinolem i pochodnymi jest zaostrzenie zmian zapalnych w przebiegu trądziku (tzw. wysyp), który pamiętajmy nie ma nic wspólnego z oczyszczaniem się skóry a jest związany z jej reakcją na czynnik drażniący.

Powikłania są wpisane w pracę na żywym organizmie i trudne do przewidzenia. Jeżeli zbieg został poprzedzony szczegółowym wywiadem i wykonany prawidłowo, osoba go wykonująca nie ponosi za nie winy, jest jednak obowiązana udzielić pomocy lub skierować do odpowiedniego specjalisty.

Złuszczanie jest najbardziej oczywistym efektem peelingu oraz bez wątpienia najbardziej przez nas oczekiwanym, nie zawsze jednak jest ono dobre i konieczne a już na pewno nie jest miernikiem skuteczności danej substancji. Ponieważ kwasy są znane w dermatologii już od dawna (za okres przełomowy uznaje się lata 60 te), to mamy duże doświadczenie w terapiach z ich użyciem, znamy też długofalowe efekty ich stosowania. Są to substancje o bardzo cennych właściwościach, ale nie pozbawione skutków ubocznych. 

Peeling chemiczny jest kontrolowanym uszkodzeniem skóry, które ma na celu pobudzić ją do odnowy. Ponieważ substancje nakłada się zewnętrznie, najbardziej cierpi na tym naskórek. Zawsze musi dojść do jego uszkodzenia, nawet jeżeli chcemy stymulować tkanki położone głębiej. Zależy nam na przykład na pobudzeniu syntezy kolagenu w skórze właściwej, ale aby się do niej dostać, jesteśmy zmuszeni ingerować w często zdrowy i prawidłowo funkcjonujący naskórek. Po co usuwać coś, co funkcjonuje prawidłowo i zaburzać jego równowagę? Ba, najczęściej wysoki stopień uszkodzenie powierzchni skóry nie jest adekwatny do zdolności odnowy naskórka i remodelingu skóry właściwej! Kolejnym problemem jest intensywna gra naczyniowa związana ze stanem zapalnym, który wywołują peelingi. Zbyt częste i intensywne złuszczania mogą skórę trwale uwrażliwić, ale przede wszystkim zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie układu naczyniowego. Jest to widoczne np. u osób z przewlekłym trądzikiem, które muszą poddawać się regularnej eksfoliacji lub u kobiet nadużywających zabiegów odmładzających z użyciem kwasów- ich skóry są bardzo gładkie, ale najczęściej również mocno nadwrażliwe i cały czas zaczerwienione.

Świadomi tych ograniczeniem producenci szukają nowych rozwiązań pracując nad formułami, które pozwolą na ograniczenie uszkodzenia wierzchniej warstwy skóry, zwiększając jednocześnie stymulację tkanek położonych niżej. Nowe badania z lat 2000 potwierdzają skuteczność zastosowania kwasu salicylowego również przy pH neutralnym (5 - 5.5) a podwyższenie pH wiąże się z mniejszym uszkodzeniem. Zauważono też, że lepsze efekty daje stosowanie kilku substancji o mniejszym stężeniu, zamiast jednej mocno skoncentrowanej i silnie drażniącej. Takie technologie opracowały firmy General Topics (Enerpeel) i Dermagenetic (Snow Relese), a przynajmniej takie udało mi się znaleźć, na pewno obserwujemy obecnie zwrot w kierunku formuł bardziej delikatnych i wywołujących mniejsze złuszczenie. 

Kwasy to wspaniałe narzędzia w leczeniu i pielęgnacji skóry, jednak tak jak we wszystkim, również w tym przypadku należy zachować umiar i zdrowy rozsądek. 
..............
Jeśli po przeczytaniu wszystkich moich wpisów, wciąż nie wiesz, jaka pielęgnacja będzie najlepsza dla Ciebie, zapraszam na indywidualne konsultacje przez skype dotyczące skóry i włosów. Podczas takich konsultacji odpowiem na wszystkie Twoje pytania i zaproponuję indywidualny schemat pielęgnacji cery https://kosmostolog.blogspot.com/p/dermo.html

Źródła
wykład dr Marty Hasse- Cieślińskiej z kosmetologii leczniczej 

http://www.phmd.pl/api/files/view/116273.pdf

http://www.czytelniamedyczna.pl/1383,peelingi-w-dermatologii.html